اگر می‌خواهیم در آینده‌ای سازگار با محیط زیست زندگی کنیم، راهی جز کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و صرفه‌جویی در مصرف انرژی برای بشر باقی نمانده است.
فعالیت‌های انسانی نیازمند تغییر است تا از وقوع فاجعه در زمین جلوگیری شود. پیدا کردن راهی برای محدود ساختن وابستگی ما به سوخت‌های فسیلی، بسته به توسعه فناوری‌های سبز جدید و ارائه راه‌حل‌های سازگار با محیط زیست است.
پیشرفت فناوری در ساختن آینده‌ای سبز و دوستدار محیط زیست نقش مهمی دارد و در این میان دانشگاه‌ها که مسئولیت آموزش متخصصان آینده کشورها به نفع توسعه جوامع را بر عهده دارند، پیشگام حفظ زیست بوم بشر و ترویج این فرهنگ در جامعه بوده و هستند.
در دنیای امروز، افزایش جمعیت زمین و به دنبال آن افزایش تقاضا برای مصرف انرژی، اغلب جوامع را با آلودگی‌های هوا رو به رو کرده است. تغییرات جوی، گرمایش زمین و افزایش آلاینده‌های زیست محیطی از علل اصلی برای حرکت جوامع امروزی به ویژه دانشگاه‌ها به سمت حمایت از انرژی‌های پاک و حفظ محیط زیست است.
دانشگاه سبز ضامن توسعه پایدار و حافظ زیست بوم بشر
حرکت دانشگاه‌ها به عنوان نهادهایی پیشرو در حفظ زیست بوم بشر در عرصه نوآوری مدیریت سبز امری ضروری است. مدیریت سبز با ترویج استفاده از انرژی‌های پاک، موجب کاهش مصرف انرژی و صرفه‌جویی می‌شود.
روز به روز دانشگاه‌های بیشتری در سراسر جهان در این حوزه گام برمی‌دارند تا علاوه بر اینکه الگویی برای جامعه باشند، بتوانند دانشجویان را با این فرهنگ آشنا کرده و مدیریت سبز را در جوامع نهادینه سازند.
در طرح دانشگاه سبز ذهن ابتدا به سمت فضای سبز دانشگاهی می‌رود، اما به صورت جدی‌تر منظور اداره کردن تمام فعالیت‌های بشری و محیط زیستی با کمترین زیان برای محیط زیست است. به طور کلی هدف از تأسیس دانشگاه سبز، پیاده سازی مدیریت سبز در دانشگاه است.
نخستین بار در جهان موضوع دانشگاه سبز و توسعه پایدار توسط یک فرد آمریکایی مطرح شد. او یک انجمن حرفه‌ای در سال ۲۰۰۵ با عنوان انجمن توسعه پایدار و پیشرفت آموزش عالی تشکیل داد که این انجمن در دنیا به اختصار با عنوان AASHE شناخته شد. در حال حاضر AASHE به دانشگاه‌هایی گفته می‌شود که بالاترین سطح موفقیت را در طراحی‌های سبز و توسعه آن در جوامع اطراف خود داشته باشند.
یکی از معتبرترین رتبه بندی‌های دانشگاه‌ها در حوزه مدیریت سبز، نظام رتبه بندی «گرین‌متریک» است که با هدف ارائه چشم‌اندازی فراگیر از شرایط و سیاست‌های در پیوند با محیط زیست و توسعه پایدار توسط دانشگاه اندونزی، از سال ۲۰۱۰ اقدام به ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه‌های جهان بر اساس معیارها و شاخص‌های مرتبط با مسائل زیست محیطی در دانشگاه‌ها کرده است. در این رتبه بندی تلاش برای داشتن فضای سبز و افزایش آن مهم تلقی شده است. در واقع آنچه در این رتبه‌بندی مورد سنجش قرار می‌گیرد، جایگاه دانشگاه در حفظ محیط زیست و تأثیر آن در پایداری محیط است.
سامانه ملی تراز سبز مرجع تعیین دانشگاه‌های سبز در کشور
تاکنون در کشور مرجعی برای تعیین دانشگاه‌ها در حوزه مدیریت سبز وجود نداشت، اما به تازگی با تصویب سامانه «ملی تراز سبز» که از اسفندماه سال گذشته بر روی سایت وزارت علوم بارگذاری شده، ترویج فرهنگ دانشگاه سبز در دستور کار قرار گرفت و از این پس تمام دانشگاه‌های کشور شامل ۱۴۷ مؤسسه و دانشگاه باید عملکردهای خود در حوزه مدیریت سبز را ثبت و بر مبنای آن تراز دانشگاه‌ها ارزیابی می‌شود. این سامانه در بالاترین سطح استاندارد بین المللی است که بر اساس نیاز بومی کشور طراحی شده است. در وهله نخست، بیش از ۲۰۸ آیتم بارگذاری می‌شود.
برترین دانشگاه‌های ایران در سبزسازی فضاهای آموزشی کدامند؟
ایران نیز همگام با بسیاری از کشورهای دنیا در حوزه مدیریت سبز اقداماتی انجام داده است. در تازه‌ترین رتبه بندی گرین متریک سال ۲۰۱۸، از میان ۷۱۹ دانشگاه و مؤسسه آموزشی در دنیا، دانشگاه زنجان عنوان سبزترین دانشگاه را در میان دانشگاه‌های کشور به دست آورد و پس از آن دانشگاه‌های کاشان و اصفهان به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. دانشگاه‌های سبز ایران تنها به این سه دانشگاه خلاصه نمی‌شود؛ دانشگاه‌های گیلان، فردوسی مشهد، صنعتی شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران، دانشگاه تهران، بوعلی سینا همدان، شیراز، الزهرا (س) تهران، صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف، تبریز، علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زنجان و دانشگاه علمی کاربردی نیز از دیگر دانشگاه‌های ایران در این رتبه بندی هستند.
استراتژی سبزترین دانشگاه‌های دنیا چیست؟
اما در دنیا دانشگاه‌های بسیاری قدم در مسیر مدیریت سبز گذاشته‌اند. در رتبه بندی گرین متریک، دانشگاه و مرکز پژوهشی “واخِنینگِن” از هلند عنوان نخستین دانشگاه سبز جهان و دانشگاه “ناتینگهام” انگلستان در رتبه دوم و کالیفرنیا، دیویس از ایالات متحده سومین و دانشگاه آکسفورد انگلستان چهارمین دانشگاه سبز جهان انتخاب شده‌اند.
«مرد سبز» دانشگاه واخِنینگِن هلند ترویج مدیریت سبز
دانشگاه واخِنینگِن در هلند در میان دانشگاه‌های برتر قرار دارد. مأموریت این دانشگاه بهبود کیفیت کلی زندگی مردم است. این دانشگاه در چند دههٔ اخیر به عنوان یکی از معدود مراکز پیشرو در حیطهٔ علوم زیستی و مدیریت منابع طبیعی در سطح جهان مطرح شده است. دانشگاه واخنینگن در کنار ارتباطات وسیع بین‌المللی، نقش مهمی در هر دو زمینهٔ آموزش و تحقیق در جامعهٔ هلند بر عهده دارد.
در این دانشگاه یک مرد سبز وجود دارد که به معنای واقعی کلمه یک مرد است که لباسی سبز رنگ بر تن دارد و در محوطه دانشگاه می‌گذرد و هدف آن افزایش آگاهی مردم در مورد پایداری محیط زیست است.
دانشگاه آکسفورد یکی دیگر از برترین‌های جهان در حوزه مدیریت سبز اولویت اصلی خود را در ایجاد پایداری زیست محیطی قرار داده است. شاخص ترین برنامه این دانشگاه شامل ترویج دوچرخه سواری است. آنها همچنین برای تمام ساختمان‌های خود چندین ممیزی انرژی قرار داده‌اند تا میزان مصرف انرژی را بررسی کنند. گفته می‌شود هدف آنها کاهش انتشار کربن به میزان ۳۳ درصد تا سال ۲۰۲۱ نسبت به سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ است.
این دانشگاه وام‌های بدون بهره برای خرید دوچرخه و تخفیف در گذرگاه اتوبوس برای استفاده از حمل و نقل عمومی به دانشجویان و پرسنل دانشگاه ارائه می‌دهد تا از این طریق فرهنگ دوچرخه سواری را ترویج داده و از انتشار آلاینده خودروها بکاهد.
برگزاری دوره‌های آموزش باغبانی راهی برای سبز شدن جوامع
تلاش دانشگاه ناتینگهام در دستیابی به توسعه پایدار به هیچ وجه متوقف نشده است. این دانشگاه دارای بالاترین رتبه در جهان برای شاخص تغییرات آب و هوا و انرژی است. تمرکز عمده دانشگاه، حمل و نقل و بازیافت است. دانشگاه ناتینگهام هر روز برای بهبود آگاهی زیست محیطی کار می‌کند. آنها حتی جلسات باغبانی برای دانش آموزان علاقه مند فراهم می‌کنند.
دانشگاه بدون کربن هدف دانشگاه کالیفرنیا دیویس
اما دانشگاه کالیفرنیا دیویس نیز موفق به کسب بالاترین امتیاز در سه شاخص کلیدی پایداری زیست محیطی شده است که شامل حمل و نقل پایدار، جداسازی زباله‌ها و تنظیم و زیرساخت است. آنها همچنین در حال ایجاد یک برنامه در مقیاس وسیع هستند که هدف آن ساختن دانشگاه بدون کربن تا سال ۲۰۲۵ است.
معرفی چند ایده برای سبز شدن دانشگاه‌ها
با پیشرفت تکنولوژی روند سبز شدن دانشگاه‌ها هم دستخوش تغییراتی بنیادین شده است. در معرفی چند ایده جدید برای سبز شدن دانشگاه‌ها می‌توان به استفاده از “کاشی سقف خورشیدی” اشاره کرد که یک فناوری جدید است و بسیاری از دانشگاه‌های دنیا از آن استفاده می‌کنند. برخلاف فناوری خورشیدی که در حال حاضر استفاده می‌شود، این کاشی‌های شیشه‌ای در مجموعه گسترده‌ای از اشکال و رنگ‌های مختلف وجود دارد. این کاشی‌ها، برق بیشتری تولید می‌کنند، بیشتر عمر می‌کنند، عایق بهتر و هزینه‌ای کمتر از یک سقف طبیعی دارند.
یکی از جدیدترین ابتکارات برای حفظ محیط زیست حذف کاغذ و پلاستیک و بسیاری اقلام مصرفی است که چیزی جز تخریب زیست محیط ندارند. با پیشرفت تکنولوژی و استفاده روزافزون از فضای ارتباطی از طریق اینترنت دیگر زمان نامه نگاری‌ها پایان یافته است. بر اساس یک گزارش در سال ۲۰۱۲، ۳۷ درصد از کالج‌ها، نامه‌های پذیرش دانشجویان را از طریق ایمیل ارسال و دریافت کردند و ۴۳ درصد از آنها در سال ۲۰۱۰ از پورتال وب استفاده کردند.
فرستادن نامه‌های پذیرش و رد دانشجویان از طریق ایمیل یا به صورت آنلاین ممکن است یک راه کوچک به نظر برسد، اما اقدامی بزرگ در راه سبز شدن جامعه خواهد بود. با این کار، کاغذ، جوهر، انرژی، سوخت برای حمل و نقل و … کاهش یافته و از همه مهم‌تر اینکه در زمان نیز صرفه جویی می‌شود.
به گفته واشنگتن پست، مؤسسات برجسته مانند کالج ویلیام و مری، دانشگاه مریلند و دانشگاه جورج واشنگتن از ایمیل و یا پورتال‌های اینترنتی برای ارسال پذیرش و رد نامه استفاده می‌کنند.
شاید عجیب به نظر برسد، اما برگزاری کلاس از راه دور نیز یکی از اقدامات مهم برای سبز شدن جوامع است. در این روش، دانش آموزان می‌توانند به راحتی در خانه خود کار کنند و میزان بالایی انرژی صرفه جویی می‌شود. دانشگاه‌های دولتی مانند دانشگاه ایلینوی و دانشگاه ایالتی میشیگان علاوه بر کالج‌های خصوصی آنلاین، آموزش‌های آنلاین را به عنوان نه تنها یک روش مناسب برای یادگیری، بلکه یک محیط سبز پذیرفته‌اند.
دانشگاه اصفهان موفق در مدیریت سبز
دانشگاه اصفهان یکی از دانشگاه‌های مرجع در ایران نیز چند سالی است در میان برترین دانشگاه‌های کشور در حوزه مدیریت سبز معرفی می‌شود. فعالیت‌های انجام شده در این دانشگاه بر مبنای شاخص‌های ۹ گانه مدیریت سبز، شامل شاخص کنترل سیستم روشنایی، سیستم‌های حرارتی، برودتی و تهویه مطبوع، تجهیزات اداری و نحوه استفاده از آنها، مدیریت مصرف آب، مدیریت پسماند، مدیریت میزان مصرف کاغذ و اقلام مصرفی، شاخص استفاده از فناوری‌های پاک و انرژی‌های تجدید پذیر، فرهنگ سازی و توسعه مدیریت و شاخص حمل و نقل است.
مسئولان این دانشگاه هدف دانشگاه‌ها از این کار را درآمدزایی نمی‌داند، بلکه معتقدند که این کار فرهنگ سازی برای تولید انرژی پاک، کمک به حفظ محیط زیست و کاهش بار نیروگاه‌های فسیلی است.
هفته گذشته دومین همایش بین المللی دانشگاه سبز به میزبانی دانشگاه اصفهان برگزار شد. این همایش با هدف ترویج و توسعه فرهنگ مدیریت سبز، آخرین دستاوردهای این حوزه را به منصه ظهور گذاشت. این همایش که در راستای سلسله همایش‌های سالانه از سال ۹۶ در ایران کلید خورد، پس از برگزاری نخستین دوره در دانشگاه فردوسی مشهد، امسال به میزبانی دانشگاه اصفهان برگزار شد و قرار است دوره سوم این همایش در سال ۹۹ در دانشگاه زنجان برگزار شود.
واضح است که دانشگاه‌های سراسر جهان به سختی تلاش می‌کنند تا نقش خود را در ساختن این سیاره برای نسل‌های آینده ایفا کنند. آنها نه تنها فضای سبز و سازگار با محیط زیست را در محوطه دانشگاه می‌سازند، بلکه تلاش می‌کنند تا آموزش و آگاهی مردم از تأثیرات زیست محیطی و نحوه مبارزه با آن را ترویج دهند. می‌توان ادعا کرد که اگر این طرح‌ها ادامه یابد، سال‌های آینده جایگزینی مناسب برای نسل‌های آینده ایجاد خواهد شد.