کاهش استرس دانش آموزان در دوران امتحانات
یک متخصص روانشناس کودک با اشاره به تنشهای روانی دانشآموزان در ایام امتحانات، چند راهکار روانشناسی برای پیشگیری از بروز اضطراب و استرسهای دانش آموزان ارائه کرد.
با بیان اینکه به طور کلی سطح بهینه اضطراب برای عملکرد بسیار مهم است، افزود: اضطراب جنبه انگیزشی دارد و سطح بهینه آن برای تحقق یافتن اهداف لازم است؛ این درحالیست که اگر اضطراب از سطح بهینه خود بیشتر شود، فرد در عملکرد دچار اختلال میشود و این اختلال ممکن است در بلند مدت به فرد آسیب رساند.
این روانشناس با بیان اینکه برخی از دانشآموزان در ایام امتحانات به دلایل مختلف، استرسهای آسیبزایی را تجربه میکنند، یادآور شد: “کمالگرایی” و انتظارات بیش از حد والدین در دوران امتحانات یکی از مسائلی است که باعث تنشهای روانی دانشآموز میشود؛ به طوریکه کودک در زمان امتحان مدام از این مسئله میهراسد که اگر نتواند انتظار والدینش را برآورده کند و امتیاز کامل دریافت نکند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟، چراکه متاسفانه ممتاز بودن به خصوص در دوران دبستان با نمره تعریف میشود و شایستگیهای اخلاقی کودکان برای والدین چندان ارزشی ندارد.
وی “نداشتن اعتماد به نفس” و “تحریفهای شناختی” را نیز یکی دیگر از عوامل بروز استرس در کودکان دانست و گفت: افکار تحریف شده باعث میشود که کودک مدام در ذهن خود مرور کند که شاید از امتحان نتیجه خوبی دریافت نکند و این مسئله نیز منجر به استرس و اضطراب دانشآموزان در ایام امتحانات میشود.
بنابر اظهارات ناقل، افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، کابوسهای شبانه، اختلالات خوابی، فرار از مدرسه، شب ادراری، پرخاشگری، افت تحصیلی و انزوا از عوارض روانی و جسمانی استرسهای آسیبزا در ایام امتحانات به شمار میرود.
این روانشناس کودک افزود: در صورتی که این نوع از استرسهای آسیبزا، اصلاح و درمان نشود و به صورت مزمن در فرد تداوم یابد، به طور حتم عملکرد، روابط و زندگی شخصی فرد تحت تاثیر قرار میگیرد؛ به طوری که شاید در زندگی فردی او در آینده همه چیز مهیا باشد اما فرد احساس خوشبختی نکند. این موضوع به دلیل فشارهای روانی است که فرد در دوران کودکی تجربه کرده است. لذا والدین باید آگاه باشند که کودکانشان را تحت فشار قرار ندهند.
وی با بیان اینکه والدین باید در این ایام برای فرزندشان نقش حمایتی ایفا کنند، تصریح کرد: والدین میتوانند هنگام مشاهده استرس و اضطراب در فرزندشان با جملههای آرامشبخش از فرزندشان حمایت کنند و از طرفی دیگر برنامهریزی مناسب والدین برای فرزندشان باعث میشود که دانشآموزان با الزامات درس کنار بیایند و از استرس به دور باشند.
البته والدین نباید با کودکانشان درس بخوانند و برای فرزندانشان تمرین حل کنند؛ بلکه باید برای آنها سوالهای “باز پاسخ” طرح کنند و اجازه دهند ادامه راه حلهای آن سوال را کودک به تنهایی پاسخ دهد، زیرا زمانی که بچهها بر روی موضوعی تسلط داشته باشند، از ترس و اضطرابشان کاسته خواهد شد.
وی در ادامه برای کاهش استرس و اضطراب نیز به دانشآموزان توصیههایی ارائه کرد و گفت: دانشآموزان سعی کنند که ذهن خود را از افکار منفی خالی کنند، مثبت اندیشی کنند و جملههایی مانند اینکه من برای امتحان آمادهام و به خوبی از عهده آن بر میآیم را در ذهن خود مرور کنند. همچنین هنگام احساس نگرانی، تمرین تنفس عمیق شکمی را انجام دهند.
سه روش برای کاهش استرس
اگرچه استرس و اضطراب، بدن را در شرایط نامطلوبی قرار میدهد اما این واکنش همیشه و در هر شرایطی بد نیست.
داشتن “استرس خوب” باعث هوشیاری فرد شده و به طور مثال موجب میشود فرد هنگام عبور از خیابان دقت بیشتری داشته باشد. در واقع وجود این نوع از استرس بدن را وارد وضعیت “خودمحافظتی” میکند.
با این حال زمانی که استرس مزمن شده و به شکل استرس بد ظاهر شود، فرد را دچار استیصال میکند و میتواند بر سلامت کل بدن تاثیر سوء بگذارد. همچنین بدن به لحاظ جسمی و اتوماتیک به آن واکنش نشان میدهد و همچون یک عامل تهدید کننده با آن برخورد میکند.
زمانیکه بدن به طور پیوسته در وضعیت آماده باش و خودحفاظتی باشد، سیستم احساس خستگی کرده و روند افولی را در پیش میگیرد. سطح ایمنی کاهش پیدا کرده، بدن دچار التهاب میشود.
در قدرت حافظه و تمرکز فرد و خواب مشکلاتی بوجود میآید. همچنین ممکن است تغییرات جسمی دیگری همچون گرفتگی ماهیچهها، اضطراب و ترشح هورمونهای استرس کورتیزول و آدرنالین ظاهر شود.
در بیشتر مواقع فرد در مقابل استرس احساس ضعف میکند اما تحقیقات نشان میدهد اقدامات بسیاری وجود دارد که میتوان برای مقابله با استرس انجام داد. به گفته متخصصان راه حل مورد نظر فرار از احساسات منفی و دردناک نیست بلکه باید چگونگی واکنش ذهن و بدن را تغییر داد. بررسیها حاکی از آن است که این مهارتها مغز را آموزش میدهد تا از درد و احساس ناخوشایند جسمی و روانی دور شود.
مجله تایم به برخی از این راهکارها اشاره کرده است:
– آرام کردن سیستم عصبی با واکنشهای آرام کننده:
واکنشهای آرام بخش اقداماتی است که به طور مستقیم با افزایش استرس، تنش و درد مقابله میکند. برای این منظور تنفس دیافراگمی یا دیگر تمرینات تنفسی یوگا توصیه میشود. این روشهای آرامش بخش از طریق کاهش فشار خون، ضربان قلب و گرفتگی ماهیچهای سیستم عصبی را آرام میکنند. زمانیکه ذهن در وضعیت استرس باشد تنفس سخت میشود. اما بررسیها نشان میدهد زمانیکه فرد آگاهانه تنفس خود را تغییر دهد میتواند به سرعت تغییر احساسات خود را حس کند.
– مدیتیشن (مراقبه):
مدیتیشن هم تکنیک دیگری است که واکنش آرام سازی را در پی دارد. اسکن مغزی افرادی که به طور مرتب مدیتیشن انجام میدهند نشان دهنده کاهش فعالیت در بخشهایی از مغز است که با درد مرتبط است. همچنین فعالیت را در بخشهایی از مغز افزایش میدهد که با تنظیم احساس ارتباط دارد.
افرادی که دچار درد مزمن یا استرس هستند با انجام مدیتیشن، احساس درد روی آنان تاثیر کمتری دارد. زمانیکه تنفس دیافراگمی و مدیتیشن به طور مرتب انجام شود ذهن و بدن آموزش میبیند تا در برابر عوامل استرسزا کمتر واکنش نشان دهد.
– دور کردن افکاری که درد و ناراحتی را در خود جای میدهند:
افکار منفی میتوانند احساس درد و ناراحتی را افزایش دهند. به همین دلیل ضرورت دارد به فرد آموزش داده شود که چگونه میتوان از مشغول کردن ذهن به آنها جلوگیری کرد.
بنابر این گزارش، یکی از روشهای عملی “رفتار درمانی شناختی” است که به افراد در تشخیص و تغییر اعتقادات و باورهای غیر مفید که در تشدید ناراحتیهای جسمی و احساسی نقش دارند، کمک میکند. در این روش افراد از الگوهای فکری پیروی میکنند که عملهای مثبت و حس خوب را تقویت میکنند.