اسراف در هر چیزی حرام است
اسراف در همه چیز حرام و ناپسند است در انفاق هم نباید از حد اعتدال خارج شد تا این که باز هم بتوان از مال خویش در موارد دیگر بهره جست.
انفاق و بخشش یکی از ارزشهای مهم اسلامی است که در پیشرفت ارزشها و معنویات نقش اساسی دارد، ولی همین انفاق اگر در مسیر اسراف قرارگیرد ضد ارزش شمرده می‌شود و اگر انفاق به دیگران چنانچه زیادتر از شأن انفاق کننده باشد و یا به مقداری که خود و خانواده خویش را به زحمت و سختی گرفتار سازد، انجام بگیرد یکی از مصادیق اسراف به حساب میآید.
خداوند از انفاق به عنوان (جهاد مالی) یاد کرده است، اما هیچ انفاقی در پیشگاه خدا محبوبتر از انفاق معتدلانه نیست. خداوند اسراف در انفاق را دشمن دارد.
اسراف در همه چیز حرام و ناپسند است. اعتدال و میانهروی اصلی است که حتی در خود انفاق نیز جاریست و کسی حق ندارد با زیاده روی در آن به نیازمندیهای ضروری خود و خانوادهاش پشت کند و در حقیقت نباید اسراف کرد تا بتوان انفاق نمود و در آن هم نباید از حد اعتدال خارج شد تا این که باز هم بتوان از مال خویش در موارد دیگر بهره جست.
بنابراین پرهیز از اسراف در غیر انفاق برای تمکن از اصل انفاق است و پرهیز از آن در انفاق، برای تمکن از آن در موارد لازمتر و ضروریتر است.
خداوند در قرآن سوره فرقان آیه ۶۷ می‌فرماید: بندگان خدا کسانی هستند که وقتی انفاق میکنند، نه اسراف مینمایند و نه بخل میورزند و حد میانه را در آن رعایت میکنند.
از این آیه شریفه استدلال می‌شود بندگان خدا در انفاق حد میانه را رعایت میکنند بدین معنی که در بنده خدا بودن حد میانه کافی است و انفاق همه مال لازم نیست و زیادهروی در انفاق کار پسندیدهای نخواهد بود.
در این آیه شریفه برای اهل انفاق سه حالت در نظر گرفته شده است: ۱-اسراف ۲- اقتار ۳- حد میانه
اگر آیه شریفه تنها نفی اقتار را از صفات مؤمنین بر میشمرد و میفرمود: مؤمنین کسانی هستند که وقتی انفاق میکنند بخل نمیورزند غیر از آن، چه حد میانه و چه اسراف، از صفات پسندیده بندگان حق به حساب میآمد؛ در حالی که قرآن مجید علاوه بر اقتار، طرف اسراف را هم نفی فرموده و در مقام شمارش بعضی از صفات اهل ایمان تنها انفاق در حد میانه را در ردیف آنها قرار داده است که نشان دهنده این است که اسراف نیز مانند اقتار از صفات مؤمنین بیرون است.
در انفاق اگر اسراف صورت گیرد خسارتها و آثار سوء خواهد داشت؛ از این رو باید در همین مورد نیز اندازه نگه داشت زیرا اگر اسراف در آن رخنه کند چهره زیبای آن را تیره و زشت خواهد کرد.
با کمال تأسف اسراف در انفاق به عناوین مختلف با شکلهای گوناگون شایع گشته و موجب مشکلات فراوان بسیاری شده است.
۱- خریداری دسته گل با بهای سنگین برای بیماران و یا برای قبرستان و…
۲- سوغات سفر، حتی سفرهای زیارتی و یا واجب مانند حج که برای بسیاری کمرشکن و مشکل آفرین است.
۳- مهریههای سنگین و تشریفات سنگینتر در مهمانیهای عروسی.
۴- تحمل مخارج سنگین مجالس ترحیم اموات که گاهی موجب حیف و میل اموال یتیم و صغیر شده و باعث ور شکستگی وارثان می‌شود.
۵- خرجهای گزاف ولیمه در بازگشت از سفر حج و یا سوریه و کربلا.
این گونه موارد به خاطر اسراف حرام و ناشایست است ولی اگر از بیت المال باشد حرام بزرگ دیگری بر آن افزوده می‌شود و انجام دهنده آن به عنوان خائن بیت المال و غارتگر بیت المال معرفی می‌شود.
اسراف در زمان و وقت
وش و منطق انسان های باهوش و عاقل این بوده که با مدیریت و برنامه ریزی صحیح و دقیق از سرمایه زمان خود بیشترین بهره و پیشرفت دنیوی و اخروی را برای خویش به ارمغان می آورد و از آن لذت کافی می برند.
یکی از دهها نوع اسراف به ویژه در کشور ما و نسبت به بسیاری از مردم، اسراف و هدر دادن وقت است؛ عمری که آنقدر مفید است که با لحظه ای از آن می توان آینده و آخرت خود را تامین کرد و به سعادت و جاودانگی رسید؛ عمری که به سهل انگاری و سادگی از آن می گذریم و یکی از برترین و مهمترین سرمایه و داشته انسان که مانند دیگر دارایی های او اعم از مال و ثروت در سایه آن به دست می آید و نعمتی که هر لحظه در اختیار وی بوده و آن را مصرف می کند.
قرآن کریم تمام انسان ها را در حال خسران عظیم یعنی از دست دادن سرمایه اصلی زندگی شان که همان زمان عمرشان است دانسته و می فرماید “والعصر ان الانسان لفی خسر”؛ قسم به عصر که انسان در خسران است.
هر انسانی باید مدیریت زمان داشته باشد و با برنامه ریزی درست و مدیریت زندگی فردی و اجتماعی از عمر خود بهترین استفاده و بهره را ببرد. عمری که در صف خریدن اقلام زندگی، صف وسایل نقلیه، آرایشگاهها، سرمحله، سرکوچه در پارک ها، استفاده بیهوده از اینترنت و… صرف می شود. اگر اوقات تلف شده به ساعت تبدیل شود میلیاردها ساعت می شود، پس چه بهتر از این اوقات حداقل به تحصیل و مطالعه و تدریس و عبادت و کار و تلاش پرداخت. زیرا همین هدر دادن عمر، خود از عوارض غفلت و جهل آدمی است که می توان این جهل را با پرداختن به کارهای صحیح برطرف نمود.
در روایت آمده که بیشترین غصه برای مومن وقتی است که ببیند ساعتی از عمر خود را در دنیا هدر داده و از آن استفاده نکرده و به یاد خدا نبوده است. ( نهج البلاغه ، نامه ۸۹)
مومن می تواند برای هر دقیقه از زندگی خود برنامه ریزی کند و قدر آن را درست بداند و بهره بزرگی از آن ببرد و انسان باید بداند که زمان گذشته قابل برگشتن نیست. از دست دادن زمان موجب حسرت و ندامت می شود و جبران آن بعید است و کسی که از زمان به طور مناسب و در وقت مشخص استفاده نکند در جبران آن ناتوان وبه سختی می افتد. مصرف بهینه زمان و لحظات عمر، زندگی برتر را برای آدمی به دنبال دارد.
امام رضا (ع) فرمودند: تلاش کنید اوقات خود را به چهار قسمت تعیین نمایید: یک بخش آن را به عبادت و راز و نیاز با پروردگار اختصاص دهید و یک بخش را برای کار و اداره امور زندگی و یک بخش را برای رفت و آمد و زیارت دوستان و مومنان و بخش چهارم آن را برای تفریح و لذت های حلال قرار دهید ( بحار، ج ۷۸ صفحه ۳۴۶ )
با رعایت این اصل چنان باشد که مشمول ” ان الانسان لفی خسر” نباشیم که اسراف در زمان آفتی بزرگ برای انسان می باشد و باعث از دست دادن سرمایه های زندگی می شود که پیامدهای ناگواری را به دنبال خواهد داشت که جبران ناپذیر است.
درباره اسراف در سوخت و انرژی
یکی از معضلات امروز جامعه ما مصرف بالای انرژی است که متاسفانه روز به روز تشدید می شود.
نفت و گاز مهمترین منابع تامین انرژی در جهان حاضر است. در این زمان که گازرسانی به نقاط مختلف کشور گسترش یافته؛ نفت و گاز این سرمایه بزرگ امانتی در دست ماست که وظیفه انتقال آن به نسل‌های آینده بر عهده دولت و ملت است و حراست از آن تکلیف است.
بی‌شک انرژی یکی از نعمت‌های ارزشمند است که انسان با نبود آن نمی‌تواند زندگی بکند چه انرژی‌های عظیمی که از خورشید به جهان هستی هدیه می‌شوند و چه انرژی‌هایی که در اثر آب به وجود می‌آیند و چه آنهایی که به وسیله باد و منابع زیرزمینی مانند نفت و گاز به دست می‌آیند. کشور ما ایران از معدود کشورهایی است که از منابع سرشار انرژی برخوردار است، ولی گاهی فراموش می‌کنیم که نسل‌های آینده نیز حق استفاده از این منابع را دارند. ما باید در حد نیاز و با رعایت تمام مسایل مادی و الگوی صحیح مصرف مجاز به بهره برداری آن هستیم نه بیشتر. قرآن کریم سوره نساء آیه ۵۸ می‌فرماید: “خداوند به شما فرمان می‌دهد تا امانت‌ها را سالم به اهل آن بسپارید.”
متاسفانه کشور ما تقریبا برابر کشور پرجمعیت چین و کشورهای اتحادیه اروپا مصرف سوخت دارد که خود این دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد؛ یکی ارزان بودن و دیگری بی تعهدی عده‌ای و ولخرجی عده دیگری که در مصرف همه چیز و به خصوص منابع مهم اصرار به اسراف و هدر دادن دارند این خود یک فاجعه است که باید از آن جلوگیری به عمل بیاید و نیازمند به مدیریت صحیح اقتصادی و الگوی صحیح مصرف می‌باشد.
اولاً باید مسئولان برای ایجاد الگوی صحیح مصرف برنامه ریزی کنند و ثانیاً رسانه‌ها و مطبوعات به فرهنگسازی صحیح کمک کنند.
حفاظت از منابع جز با احتیاط و دلسوزی و مراقبت کامل در مصرف امکان پذیر نخواهد بود و در نتیجه همین صرفه جویی است که فرزندان و اعقاب این ملت نیز فرصت استفاده و برخورداری از آن را پیدا خواهند نمود و این امر نیازمند به الگوسازی صحیح و مناسب می‌باشد و ابتدا در مراکزی که به دولت مربوط می‌شود باید الگوسازی شود. در وسایل نقلیه، ساختمان‌ها، افتتاحیه‌ها، تشریفات و مهمانی‌ها، اتاق و دفاتر مدیران و نوع استفاده از اموال دولتی باید طوری طراحی شود که هیچگونه اسرافی وجود نداشته باشد.
با کمک دولت و مسئولین در امر ساخت و سازهای متناسب باید تلاش شود و ساختمان‌ها طوری طراحی شود که انرژی به هدر نرود که کمترین سوخت را لازم داشته باشند و مردم و مسئولین باید متوجه حساسیت این موضوع باشند که منابع و ذخایر رو به پایان است و اگر این روند مصرف ادامه پیدا کند بشر در مدت کوتاه این سرمایه عظیم را از دست داده و به عواقب سخت آن دچار می‌گردد.